Rabu, 21 Februari 2024

BABAT TANAH SIMO

Tanah Sima berhubungan dengan Kerajaan Majapahit Demak Pajang Mataram dan Surakarta. Peradaban masa lampau ini penuh dengan nilai luhur yang agung dan anggun. Asal usul Ratu Kemasan atau Ratu Mas memang agung ngrembuyung. Garwa Sinuwun Paku Buwana VI ini berasal dari trah Sima. 

Prabu Brawijaya menurunkan Ratu Pembayun Handayaningrat, Ki Ageng Kebo Kenanga, Joko Tingkir, Pangeran Benawa, Pangeran Kajor, Danupaya, Singaprana Walen, Singaprana Ageng, Singaprana Wangsa, Raden Ayu Tasikwulan, Mangkubumi Pengging, Ratu Mas Tasikwulan, GRM Duksina. 

Pernikahan Sinuwun Paku Buwana VI dengan Ratu Mas Tasikwulan melahirkan GRM Duksina. Kelak GRM Duksina menjadi raja Surakarta 1861 -1893. Bergelar Kanjeng Sinuwun Paku Buwana IX. 

Peranan trah Singaprana besar terhadap Kraton Surakarta Hadiningrat. Dua putri utama menjadi raja. Ratu Mas Tasikwulan dan Raden Ayu Rantansari. Keduanya berputra raja. 

Pangkur Tasikwulan. 


Putri trah Singaprana, 

Tasikwulan putri kapernah ping tri,

Darah Majapahit tuhu, 

Demak Pajang Mataram, 

Brawijaya Pembayun ilining kayun, 

Jaka Tingkir lan Benawa, 


Raden Kajor Danupaya, 

Singaprana Walen ingkang pinundhi, 

Putra Singaprana Agung, 

Kaping tri Singawangsa, 

Tasikwulan putra Ratu Mas Rahayu, 

Garwa narendra sudibya, 

Mbahu dhendha nyakrawati. 


Kanjeng Ratu Mas Tasikwulan. Sungguh wanita yang berani lara lapa tapa brata. 

Mustikane Putri itu berasal dari Sima. 

Ratu Mas Tasikwulan mendampingi Sinuwun Paku Buwana VI tahun 1823 - 1830. Saat mengandung 3 bulan, Paku Buwana VI diasingkan di Ambon hingga wafat tahun 1849. 

GRM Duksina lahir belum tahu ayahnya. Sampai ayahnya wafat tak pernah jumpa. Tahun 1861 GRM Duksina bergelar Paku Buwana IX. Dengan didampingi Ratu Mas Tasikwulan bertahta di Kraton Surakarta Hadiningrat. 

Dhandhanggula Singawangsa. 


Kanjeng Singaprana kang kaping tri,

Kawentar sinebut Singawangsa, 

Priyagung tirakat gedhe, 

Tasikwulan rahayu, 

Garwa agung Jeng Mangkubumi, 

Sutanipun Ratu Mas, 

Tata tatag tutug, 

Prameswari nata Sala, 

Binathara paramarta ambeg adil, 

Ngejayeng nuswantara. 

Perjuangan Ratu Mas patut direnungkan. Momong momor momot terhadap situasi dilakukan dengan hati hati. Tahu diri karena posisi. Eling lan waspada. Dengan bantuan leluhur Sima, Ratu Mas Tasikwulan mengasuh GRM Duksina. Ilmu iku kelakone kanthi laku. Putra Sinuwun Paku Buwana VI ini diberi bekal pendidikan yang cukup. Jadilah pribadi paripurna. 


Pucung Pangeran Pati. 


Jiwa agung momong putra trus ngrembuyung, 

Putri Tasikwulan, 

Nggulawenthah Natasiwi, 

Boga wastra wisma wasis wicaksana. 


Setya tuhu jroning kalbu ngudi ngelmu, 

Kawruh tata praja, 

Among dagang juru tani, 

Gya jumangkah ngarah arah sumarambah. 


Sambang sambung kadang mitra sawang srawung, 

Mrantasi pakaryan, 

Nbudidaya urup urip, 

Wus kawentar Pangeran Pati sumebar. 

Tekat kuat untuk menjaga amanat Sinuwun Paku Buwana VI atau Sunan Bangun Tapa. GRM Duksina lahir pada tanggal 7 Saban 1758 , Rabu Pon 22 Desember 1830. Tiap hari digembleng dengan belajar, bekerja dan bekarya. 

Kanjeng Ratu Mas Tasikwulan mendampingi Paku Buwana VI. Berlangsung sejak hari Senin Kliwon 10 Sura 1751 atau 15 September 1823. Saat berkuasa lantas diasingkan ke Ambon. Terjadi pada hari Selasa Pon 16 Besar 1747 atau 8 Juni 1830.

Kabar beredar dengan benar pada hari Minggu Pon 12 Rejeb 1777 atau 2 Juni 1849. Sinuwun Paku Buwana VI surut ing kasedan jati, manjing ing tepet suci. Ratu Mas Tasikwulan bersama warga Sima caos donga puji pangastuti. 

B. Putri Sejati Mbangun Peradaban

Jejak putri  sejati Sima terlalu hebat, bermartabat dan bermanfaat. Penting sekali dibuat narasi yang inspiratif. Raden Ayu Rantansari sungguh mustikane putri, tetunggule widodari.

Kanjeng Sinuwun Paku Buwana IV memerintah Kraton Surakarta tahun 1788 - 1820. Seluruh kawula negeri hidup makmur ayem tentrem. Serat wulangreh dijadikan sebagai pegangan berbangsa dan bernegara. 

Peran Raden Ayu Rantansari besar sekali. Garwa Sunan Paku Buwana IV selalu bekti nastiti ngati ati. Raden Ayu Rantansari menepati jejere wanita, wani tapa wani mranata. 

Wanita kelahiran Sima ini berbudi luhur, andhap asor dan wasis ing samukawis. Pintar ngadi salira ngadi busana. Pandai bergaul dalam semua kalangan. 

Priyayi luhur putri Jayakartika tampil mengagumkan. Penuh teladan kebajikan. Wajar bila menjadi kebanggaan warga Sima. 

Garis keturunan raja. Trah kusuma yang memberi suri teladan kebajikan. Telah menjadi garis keturunan raja yang mulia. Kejadian luhur dilukiskan saat jejer Kademangan. Kanjeng Sinuwun Paku Buwana VIII atau Raden Kusen lahir  Sima, tanggal 20 April 1789. Ibunya bernama Raden Ayu Rantansari. 

Asal usul Raden Ayu Rantansari memang unggul. Garwa raja Surakarta ini putra Raden Jayakartika. Keturunan langsung Ki Ageng Singaprana. Tanggal 17 Mei 1860 dilakukan pelantikan Raden Jayawidagada sebagai Demang Sima. Lingkungan Sima menang cocok buat Rantansari untuk terus berkembang. 

Tepa palupi buat sagung pawestri. 

Hadir Demang Wanasegara, Klega, Juwangi. Tema pembicaraan mengenai pelayanan publik, pemberdayaan ekonomi dan penataan birokrasi. 

Ibu pertiwi berseri seri.

Kraton Surakarta mendapat tenaga keputren yang mumpuni. Emansipasi wanita terjadi saat jejer keputren. Nyi Demang Jayawidagda bersama Cangik Limbuk. Bicara tentang emansipasi wanita. 

Jelas sekali Raden Ayu Rantansari amat berpengaruh. Kordinasi kenegaraan saat jejer Wadhuk Cengklik.  Patih engkuni dan Kurawa piknik di Wadhuk Cengklik. Mereka hendak mengganggu acara penobatan Demang Sima. Menyusun rencana kekacauan. Maka ketentraman harus dipulihkan. 

Tumuju kamulyan dalane ora alus. Ujian hidup waktu jejer Gunung Kemukus. Mahluk halus di Gunung Kemukus berkoalisi dengan Kurawa. Rencana membuat kekacauan di Sima dan sekitarnya. Raden Ayu Rantansari mengerti keadaan. 


Putri Sima cukup luwes tampil di Kraton Surakarta. 

Wanodya ayu tama ngambar. Ilmu laku dengan jejer Padepokan Singapranan. 


Ki Ageng Singaprana memberi wejangan kepada Kusen atau Paku Buwana VIII. 

Disertai tepat panakawan. Sikap andhap asor terus berlangsung. 

Orang Sima mengakui jasa Raden Ayu Rantansari. Putri linuwih yang menghiasi sejarah besar. Cobaan silih berganti. Perang Kembang. Raden Kusen melawan buta Cakil. 

Luhur wekasane. Brubuh Sima berakhir kebahagiaan. 

Kurawa mengamuk. Tapi bisa digagalkan oleh Demang Jayawidagda. Berkat dari wanita utama. 

Rantansari sungguh mulia lahir batin. 

Kembul Bujana, pesta rakyat. Segenap warga Sima syukur dan pesta pora. Ayak pamungkas. Wilayah Sima Pengging makin arum kuncara. Ki Ageng Singaprana memberi tepa palupi.

Raden Ayu Tasikwulan menurunkan Ratu Mas. Garwa Sinuwun Paku Buwana VI ini ibunda GRM Duksina. Kelak bergelar Sinuwun Paku Buwana IX. 

C. Sasana Buja Wanodya

Untaian tentang peradaban menarik untuk terus dikaji. Putri Sima menurunkan raja Surakarta. Kanjeng Ratu Mas dan Raden Ajeng Rantansari sungguh mengandung bibit raja binathara. 

Ratu Mas Sima garwa prameswari Sinuwun Paku Buwana VI. Raden Ajeng Rantansari garwa Sinuwun Paku Buwana IV. 

Putri Sima jelas menyertai kriteria bibit bebet bobot. Kanjeng Ratu Rantansari tampil memukau di Kraton Surakarta. Dalam kitab babat namanya sungguh arum kuncara. 

1.

Dhandhanggula Rantansari. 


Babat Sima ngumandhang winarni, 

Rikala Ki Ageng Singaprana, 

Jayakartika putrane, 

Trahing kusuma arum, 

Rantansari putri linuwih, 

Garwa Sinuwun Sala, 

Raden Kusen sunu, 

Sigra jumeneng narendra, 

Sunan Paku Buwana Wolu pinuji, 

Surakarta Diningrat.


Kuneng Raden Ayu Rantansari, 

Garwa Dalem Sinuwun Kaping Pat, 

Jayakartika ramane, 

Singaprana rumuhun, 

Demang Santa Manggala nguni,

Pangageng abdi keparak, 

Pangarsa panewu, 

Ki Ageng Hanggawijaya, 

Sung pepeling tedhak turun Ki Ageng Giring, 

Demak Pajang Mataram. 


2.

Gambuh Singaprana


Brahmana kang misuwur, 

Singaprana turune ngaluhur, 

Sung palupi dharahe wiji sejati, 

Mejang kagem wayah sunu, 

Pangawikan lahir batos. 


Jayakartika ampuh, 

Teguh wutuh sepuh saguh tangguh, 

Tata titi tatag tutug tatas titis, 

Rantansari Raden Ayu, 

Prayoga becik rinaos. 


Lelandhes ilmu laku, 

Trahing kusuma rembesing madu, 

Mesu budi murih basuki lestari, 

Mendhem jero mikul dhuwur, 

Warga Sima antuk bobot.


3.

Pangkur Raden Kusen. 


Sinuwun Paku Buwana, 

Ingkang jumeneng kaping wolu nenggih, 

Kalampahan sampun dhaup, 

Raden Ajeng Ngaisah, 

Putri agung budi pekerti kang luhung, 

Atmaja Purbanagara, 

Adipati ing Kediri, 


Trah Pura Mangkunegaran, 

Sesambetan Daha Jenggala Manik, 

Jeng Panji Asmara Bangun, 

Galuh Candra Kirana, 

Marmanipun warga Sima kedah purun, 

Mituhu mring Singaprana, 

Pepundhen ing Boyolali.


4.

Kinanthi Jayakartika


Jayakartika wus saguh, 

Sabarang gawe mrantasi, 

Kanuragan kawijayan, 

Putus reh salwiring ngelmi, 

Tuladha ing tlatah Sima, 

Suta putri Rantansari. 


Kebak purun pra priyantun, 

Labuh labet ing negari, 

Abdi panewu keparak, 

Gedhong tengen kang pinilih, 

Kadipaten anom ngasta, 

Minangka pangarsa mantri.


5.

Sinom Sima Minulya


Sima minulya widada, 

Wibawane anelahi, 

Kabagyan lan karaharjan, 

Ayem ayom tentrem ati, 

Tansah waspada eling, 

Wejangan para leluhur, 

Ki Ageng Singaprana, 

Jayakartika maringi, 

Wulang wuruk sorah warah ngarah arah. 


Nalikane palakrama, 

Raden Ayu Rantansari, 

Suwita Sinuwun Sunan, 

Tarak brata mesu budi, 

Ing Pasiraman Pengging, 

Mugi antuk bibit ratu, 

Ngejayeng Surakarta, 

Binathara nyakrawati, 

Narendra gung ambeg adil paramarta.


6.

Pucung Sima Martani. 


Pari jagung sempulur tuwuh ngrembuyung, 

Murah sandhang pangan, 

Pakaryane kadang tani, 

Among dagang saba pasar kang ngumandhang. 


Sarwa makmur tlatah Sima pancen mujur, 

Sakehing janganan, 

Bayem kangkung terong buncis, 

Palakitri palagandhul palawija. 


Sawo jambu pisang pelem salak dhuku,

Aneng tegal sawah,

Panggautan laris manis, 

Suka bungah panguripan tambah turah.


7.

Megatruh Sima Misuwur. 


Kulon Sima ing pereng gunung Merbabu, 

Kidule gunung Merapi, 

Kiwa tengen umbul mancur, 

Banyune mili neng kali, 

Sawah gembur ora atos. 


Kidul Sima banyu bening ana wadhuk, 

Misuwur sinebut Cengklik, 

Tetuwuhan tandur subur, 

Bagas waras kadang tani, 

Panguripan sarwa maton.


8.


Asmarandana Sima Makmur. 


Sima tlatah Boyolali, 

Gunung Kendheng katon endah, 

Nganti tekan Karanggedhe, 

Kacangan Wanasegara, 

Juwangi Klego lan Ngemplak, 

Banyudana Sela Musuk, 

Ampel Cepaga Sugihan. 


Suka sukur lahir batin, 

Genep jangkep jangkah genah, 

Sima papan 

Nengsemake, 

Adi asri sesawangan, 

Tegal sawah pegunungan, 

Kali nut iline banyu, 

Pertanian perdagangan. 


9.

Maskumambang Sima Guyub. 


Waga Sima guyub rukun amakarti, 

Ngayahi pakaryan praja, 

Kang den esti bareng mukti, 

Sanak kadang pawong mitra. 


Lumrah banget  sajroning bebrayan urip, 

Sumendhe marang panembah,

Karyenak dhateng sesami, 

Den arah ginanjar berkah. 


Gotong royong nyambut gawe kerja bakti, 

Buwuh jagong sambung sambang, 

Srawung sawang tulus ati, 

Warga Sima kasembadan. 


10.

Mijil Sima Lumaris. 


Tlatah Sima nedheng pacak baris, 

Gumeleng gemolong,

Sepi ing pamrih rame ing gawe, 

Gumyak sigrak gancang lumaris, 

Kaheh mudha mudhi, 

Gumreget gumregut. 


Pana pakarti pakerti pekerti, 

Jangkah saben miyos, 

Linggar jengkar saking bale gedhe, 

Lumampah dhasar dugi prayogi, 

Guna edi peni, 

Daya adi luhung. 


11.

Durma Sima Makarya. 


Wejangan ki pujangga Yasadipura, 

Lumantar serat tulis, 

Ing sastra piwulang, 

Kang wus ngripta utama, 

Sasana sunu dewaruci,

Mbabar wulangan, 

Sesorah warah becik.


Tedhak turun Kyai Ageng  Singaprana, 

Kang wayah Rantansari, 

Garwa Sunan Sala, 

Paku Buwana papat,

Jayakartika wusnya mardi, 

Kusen saking Sima, 

Kang jumeneng narpati.

Tlatah kang sarwa berkah. Keluhuran Sima berkilauan. Ki Ageng Singaprana menurunkan raja gung binathara. Lara lapa tapa brata titik awal untuk menuju kamulyan sejati. Lahir Raden Ayu Rantansari yang mulia.

Lung rumemambat tumelung kadya tumali. Generasi muda perlu belajar kepada Raden Ayu Rantansari. Pembinaan karakter berlangsung penuh dengan keteladanan.

Dari wilayah Sima peradaban dibangun dengan saksama.

D. Warisan Wanita Agung.

Wanita berarti wani mranata. Jumbuh ingkang ginayuh, sembada kang sinedya. Raden Ayu Rantansari dan Ratu Mas Tasikwulan penuh dengan tepa palupi. 

Dua wanita agung mewariskan kebudayaan besar. Dari rahim putri Sima yang mulia ini lahir raja ber budi bawa laksana. Satunya kata dan perbuatan. 

Gusti Raden Mas Kusen lahir dari guwa garba Raden Ayu Rantansari. Pada hari Senin Kliwon 20 April 1789. Bergelar Sunan Paku Buwana VIII pada hari Senin Pon 4 Syawal 1786 atau 17 Mei 1859.

Adapun Ratu Mas Tasikwulan melahirkan GRM Duksina. Sejak tanggal 30 Desember 1861 bertahta di Kraton Surakarta. Bergelar Sinuwun Paku Buwana IX. Didikan putri Sima berhasil cemerlang. 

Generasi Sima sukses mengembangkan nilai luhur. Rum kuncarane bangsa dumunung ing luhuring budaya. Seni edi peni, budaya adi luhung. Estetika yang mengakar dalam masyarakat tradisional. 

Masyarakat adil makmur terwujud. Negeri kang gemah ripah loh jinawi, tata tentrem karta raharja. Tipe ideal tentang kondisi sosial Indonesia. 

Loh subur kang sarwa tinandur. Murah kang sarwa tinuku. Negara berjalan sesuai dengan hukum yang berlaku. Itulah warisan yang harus lestari. Perjalanan hidup Ratu Kemasan mumuat suri teladan luhur. Babat Sima mengandung pelajaran keutamaan hidup.

Dr Purwadi M.Hum, 

Jl Kakap Raya 36 Minomartani Yogyakarta.

HP 087864404347

Tidak ada komentar:

Posting Komentar